Á skránni vóru fýra áhugaverdir fyrilestrar sum settu fokus á kappingarførið hjá føroysku vinnuni og grøna orkuskiftið. Fyrilestrarhaldarar vóru:

Helgi Abrahamsen, landsstýrismaður í umhvørvis- og vinnumálum
Terji Nielsen, menningarleiðari hjá SEV - les her
Kári Mortensen, deildarleiðari, orkumál, Umhvørvisstovan - les her
Niels Winther, ráðgevi í Vinnuhúsinum - les her

Fyrsta frágreiðingin er frá fyrilestrinum hjá Helga Abrahamsen, landsstýrismanni í umhvørvis- og vinnumálum og greiddi hann frá sínum framtíðarhugsanum, tá ið tað kemur til kappingarførið hjá føroysku vinnuni, og hvussu kostnaðurin av umskiftinum til grøna orku skal skipast.

Helgi byrjaði við at vísa á, at kappingarførið hjá føroysku vinnuni ikki kann skerast yvir ein kamb, tað hevur Korona-kreppan m.a. víst okkum. Flogferðsla, ferðavinnan og avleiddar tænastuvinnur eru hart raktar av skerdum virksemi, meðan handilsvinnan, byggivinnan og flutningsvinnan á landi síggja út til at hóra óskalað undan. Fiskivinnan og alivinnan eru heldur ikki so hart raktar, hóast broytingar í marknaðarstøðuni hava ávirkað príslagið, men heiminum tørvar mat, og vit í Føroyum eru heimsmeistarar í framleiðslu á matvørum úr sjónum, segði Helgi.

Í Føroyum ætla vit eisini at verða heimsmeistarar í grønari el-orkuframleiðslu. SEV og landið hava eina felags visjón: vit arbeiða fram ímóti, at el-framleiðslan á landi verður 100% úr varandi orkukeldum í 2030 ella harum. Fyri at náa hesum málið verður í løtuni arbeitt við at orða eitt uppskot til ein orku- og veðurlagspolitikk fyri 2021-2030, sum verður sendur í politiska og almenna hoyring fyrst í 2021.

At minka um CO2 útlátið er alneyðugt, fyri at verja okkum móti oyðandi veðurlagsbroytingum. Føroyar eru partur av altjóða sáttmálum og avtalum um at minka útlátið av vakstrarhúsgassi, t.d. Veðurlagssáttmálanum frá 1992 og Parísavtaluni frá 2015, sum leggja bindingar á heimsins lond um munandi minking í útlátinum av vakstrarhúsgassum í 2030, og har aðalmálið er, at vit skulu verða CO2-neutral í 2050. Hetta merkir, at vit kunnu ikki drála longur við at leggja um til varandi orkukeldur – tað hevur týdning fyri okkara kappingarføri, okkara búskap og ikki minst fyri okkara umdømi úti í heimi.

Í orku- og veðurlagspolitikkinum eru aðalmálini at:

• øll el-framleiðsla í 2030 skal vera úr varandi orku
• at minka um útlátið av vakstrarhúsgassum í øllum vinnugreinum

Tað er ikki bert oljunýtslan, sum skal minkast, men eisini nýtslan av ávísum sera sterkum vakstrarhúsgassum, sum verða nýtt í ídnaðinum á sjónum. Tí verða ítøkilig mál eisini sett fyri:

• hvussu stóra minking, vit skulu røkka í ymisku útlátsbólkunum
• og hvat, ið krevst, fyri at orkuskiftið skal eydnast

Størsta avbjóðingin er, at leggja orkunýtsluna á sjónum um til varandi orku. Altjóða orkuídnaðurin arbeiðir fyri at finna burðardyggar loysnir, men vit kunnu framvegis leggja til rættis, at skipaflotin minkar um oljunýtsluna – við at velja orkugóðar loysnir fyri einstaka skipið og við effektivisering, har raksturin verður lagdur til rættis við atlit at minka oljunýtsluna. ”Sjálvur haldi eg, at landstreymur kann gera góðan mun og eg vóni at stóru havnirnar beinanvegin leggja seg eftir at bjóða øllum skipum streym úr landi”, segði Helgi.

Framskrivingar vísa, at el-orkutørvurin á landi í 2030, kann fara at verða tríggjar ferðir størri enn hann var í 2019. Skulu vit eydnast við okkara visjónum, skulu stórar útbyggingar og umleggingar gerast næstu 10 árini. Útbyggingar og umleggingar, sum kosta milliardir:

• nógv fleiri vindmyllur skulu setast upp at avloysa el-framleiðslu úr olju
• ein stór pumpu- og goymsluskipan má byggjast at goyma óstøðugu vindorkuna og fyri at tryggja javna el-veiting
• akfør mugu so líðandi skiftast út til el-riknar bilar, vøruvognar, lastbilar og bussar
• oljufýringar mugu skiftast út við hitapumpur og eldri hús mugu bjálvast betur
• vinnulívið á landi skal hava grøna el-orku til sínar framleiðslur o.s.fr.

Um vit skulu røkka málinum at leggja el-orkuframleiðsluna um til varandi orkukeldur, at nøkta allan orkutørv á landi, so verður mett, at vit skulu byggja vindorkuna út við millum 150-200 MW og vit mugu fáa eini 30-40 MW av sólorku at spjaða til grønu el-orkuframleiðsluna. Fyri at fáa so nógva vindorku til høldar, verður neyðugt at gera eina pumpu- og goymsluskipan til vindorkuna. Talan er um milliardaíløgur, sum skulu gerast næstu 10 árini, um málini um einar grønar Føroyar skulu røkkast.

Mong hava mett um, at tey lond, sum verða seinast í umleggingini frá svartari orku til grøna orku, eisini verða tey lond, hvørs kappingarføri verður ringast fyri, tí onnur lond og teirra vinnur longu tá hava sett seg á mest attraktivu marknaðirnar, og hava á tann hátt skapað sær kappingarfyrimunir. Tí hevur grøna orkuskiftið eisini týdning fyri okkara kappingarføri, serliga tí at okkara útflutningsvinna kappast á einum heimsmarknaði.

Eyðsæð fara bæði útbyggingar og umleggingar at skapa økt virksemi innan fleiri vinnugreinar. Við tí verður eisini grundarlag fyri øktari vitan og menning, sum vinnan kann gagnnýta fyri at standa seg í kappingini, bæði innanlands og uttanlands.

Fyri SEV skapa framtíðar orkuútbyggingar og umleggingar stórar avbjóðingar. SEV hevur nevniliga lógarásetta veitingarskyldu og veitingartrygd til allar el-kundar í landinum og hesar skyldur mugu eisini lúkast, meðan stórar útbyggingar og broytingar verða framdar í okkara el-orkukervi. Landsstýrið hevur sett ein arbeiðsbólk at hyggja og tyggja uppá, um verandi bygnaður í SEV er hóskiligur til tær avbjóðingar, sum liggja fyri framman á orkuøkinum. Arbeitt verður saman við SEV og øðrum aktørum fyri at meta um, hvørt løtan er komin at gera tillagingar í bygnaðinum hjá SEV og í lógarverkinum, fyri at røkka okkara visjónum á mest skynsaman hátt. Eitt arbeiði sum ikki er liðugt enn.

Helgi segði, seg kunna siga, at tað er breið semja um, at vit bert skulu hava eitt netfelag á el-orkuøkinum, og at SEV framvegis skal eiga og reka el-netið. Tað er eisini breið semja um, at økt kapping um el-framleiðsluna úr varandi orkukeldum er til gagns fyri okkum øll, tí økt kapping og økt gagnnýtsla av varandi orkukeldum fara at viðvirka til, at framleiðsluprísurin verður so lágur, sum gjørligt í einum isoleraðum el-netið sum okkara. Eisini ynskja vit at lata upp fyri størri kapping á søluøkinum. Tað er ikki bara SEV, sum kann selja el-orku til kundabólkarnar. Vit hava longu dømi um, at onnur selja ella víðariselja el til onnur, t.d. kampingpláss, festivalar og bátahavnir selja el til sínar kundar.

Á framleiðslusíðuni verður lagt upp til, at størri framleiðsluverk skulu bjóðast út í kapping og at verandi útboðsleistur skal endurskoðast. Tá talan er um smærri framleiðslueindir, so verður eisini arbeitt við at finna góðar og smidligar skipanir, sum kunnu loyva einstaklingum, bólkum og fyritøkum at framleiða el-orku til egna nýtslu og at lata avlopsorkuna inn á netið afturfyri ávíst gjald.

Nógvir viðkomandi spurningar og ivamál skulu tí lýsast og greinast næstu tíðina – eisini framtíðar kostnaðarstøði á el-prísum til allar kundabólkar. SEV hevur longu sett eitt arbeiði í gongd, sum skal geva kundum fult gjøgnumskygni í samansetingini av verandi el-prísum. Men spurningurin um prísásetan er størri enn tað. Tað snýr seg eisini um, hvussu vit mest skynsamt skapað kapping og ein marknað til gagns fyri alt samfelagið og allar kundabólkar.

Helgi endaði við at siga at tað er ikki líkamikið, hvussu vit í Føroyum skipa okkara land, okkara framleiðslur og okkara orkuframleiðslu- og nýtslu. Skulu vit hava eitt grønt orkuskiftið, so skulu allir partar spæla við, tað nyttar ikki bara at siga at nú skal SEV framleiða eina øgiliga rúgvu av grønari orku, um móttakarin framvegis brúkar olju. Vit muga eisini fáa móttakaran at skifta yvir til grøna orku. Báðir partar skulu vera við, og tað merkir, at báðir partar skulu gera íløgur. Og tað er avbjóðingin tá ið vit tosa um 2030, hvussu skjótt gongur hetta - tað er tann sum rør seinast, sum avgerð ferðina. Tað nyttar ikki at siga at SEV skal verða liðugt við alt sítt í 2030, um móttakarin ikki er klárur fyrr enn í 2040.

So uppá ein ella annan máta muga vit fáa partarnar at ganga í takt, fyri at fáa tað at rigga. Vit koma øll at gjalda, bæði móttakarar og veitarar. Spurningurin er bara, um vit vilja brúka pengarnar uppá konventionellar og oljuriknar loysnir ella uppá nútímans og framtíðar grønu og burðardyggu loysnir? Framtíðin er bæði grøn og burðardygg, um tað verður soleiðis sum SEV vil hava tað, og soleiðis sum landsstýrið eisini vil hava tað.