Á skránni vóru fýra fyrilestrar, fyrilestrarhaldarar vóru:

Helgi Abrahamsen, landsstýrismaður í umhvørvis- og vinnumálum - les her
Terji Nielsen, menningarleiðari hjá SEV - les her
Kári Mortensen, deildarleiðari, orkumál, Umhvørvisstovan - les her
Niels Winther, ráðgevi í Vinnuhúsinum

Í fjórða og síðsta fyrilestrinum tók Niels Winther støði í spurninginum um el-prísurin til føroyskar vinnufyritøkur er kappingarførur? Niels greiddi frá gongdini í el-prísunum til føroyska vinnulívið seinastu árini, og samanbar við gongdina í øðrum londum. Tølini, sum Niels vísti á, eru úr kanning sum Vinnuhúsið gjørdi í januar 2020, og sum vórðu dagførd til tiltakið í Løkshøll. Til seinast legði Niels upp til kjak við nøkrum spurningum, sum tað kundi verið áhugavert at fingið svar uppá.

Niels segði, at tað er umráðandi at hava lágar el-prísir, tí at el-veiting og el-prísir eru partar av vinnukarmunum sum ávirka kappingarførið hjá føroyskum fyritøkum, tað vil siga, bæði tað at hava eina trygga el-veiting og at prísirnir eru lágir. Somuleiðis eru el-prísirnir avgerandi fyri, hvat fyri verkætlanir verða settar í gongd og hvat ið avleidda virksemið verður av hesum verkætlanum. Lágir el-prísir økja eisini um áhugan at umleggja frá oljuriknum til el-riknar skipanir.

Kanningin samanbar el-prísir 10 ár aftur í tíðina. Prísirnir vóru uttan mvg., vóru justeraðir fyri føstum gjøldum, og hædd var ikki tikin fyri íbindingargjøldum. Upplýsingar um el-prísirnar til vinnufyritøkur í evropeisku londunum vóru fingnir til vega úr dátugrunninum hjá Eurostat, og til føroysku fyritøkurnar úr prísskráunum hjá SEV.  

Úrslitini av kanningini vóru býtt upp í fýra bólkar: størstu-, stóru-, miðalstóru- og smærru vinnuligu el-brúkarar. Í teimum báðum størstu bólkunum var el-prísurin hægstur í Føroyum, við einum gjaldi á 1,30 kr fyri kWh. Prísurin, í teimum londunum sum vit kappast mest við - til dømis Noreg og Danmark, lá á 0,25 og 0,40 kr. fyri kWh – tað vil siga, at vit í Føroyum gjalda fleirfalt tað, sum okkara størstu kappingarneytar gjalda. Hjá miðalstóru- og smærru el-brúkararunnum var gongdin tann sama, tó hevur Týskland yvirhála okkum - tað er tí at Týskland hevur valt at leggja avgjøld á sínar el-prísir, so at fyritøkur skulu gjalda.

Føroyski el-prísurin er hækkaður síðstu 10 árini, ímeðan prísurin í hinum londunum hevur verið meira støðugur ella er lækkaður. Fyri 10 árum síðani rindaðu føroyskar fyritøkur áleið 0,25 kr meir fyri ein kWh enn fyritøkur í Danmark, Noregi og EU, ímeðan tær í dag gjalda áleið 1,00 kr. meir fyri kWh.

Fyri at taka samanum so kann sigast, at føroysku el-prísirnir ikki eru kappingarførir serliga ikki samanborið við tey londini, sum vit kappast mest við, og gongdin í kappingarførinum hevur sum heild verið versnandi seinastu 10 árini.

Niels segði, at tey hava ikki greina hví gongdin er soleiðis. Tað kunnu hugsast fleiri forkláringar, eitt er tað at vit búgva í Føroyum, eitt fjarskotið oyggjaland sum ikki er bundið í skipanina hjá øðrum londum, sum annars møguliga kundi gjørt at vit kundu lækka prísin. Men hinvegin so lógu vit eisini her fyri 10 árum síðani, og man kann siga, at gongdin hevur ikki verið positiv síðani tá. Aðrar møguligar frágreiðingar kundu verið, at vit hava brúkt nógvan pening uppá íløgur í grøna orku seinnu árini. Hetta hevur kravt stóra fremmanda fígging, og fyri at fáa hana til vega hevur verið neyðugt at hækka prísin. Víst varð eisini á, at yvirskotið hjá SEV tey síðstu árini í miðal hevur verið millum 50 og 10 mió. kr. Tann síðsti møguleikin sum Niels nevndi var hátturin sum vit hava skipað okkara el-marknað.

Niels endaði við at greiða frá eini kanning, sum E.A. (Energianalyse) í DK hevur gjørt, um hvussu tað føroyska el-netið kann útbyggjast fram ímóti 2030. Kanningin vísti á hvørjar tekniskar samansetingar av verandi orku tað ber til at gera fram ímóti 2030, soleiðis at vit kunnu fáa eina stabila orkuveiting, og hvussu tað ávirkar prísin. Niðurstøðan í kanningini var, at vit kunnu gott flyta okkum víðari til ein munandi størri part av grønari orku, og samstundis fáa ein lægri framleiðsluprís - hetta metti Niels vera áhugavert. Tað sum kanska verður avbjóðingin, segði hann, verður at vísa hvussu tann grøni framleiðsluprísurin eisini kann koma okkum brúkarum, bæði privatum og vinnuligum brúkarum, tilgóðar gjøgnum lægri el-prísir. Og hvussu skipa vit okkum á ein slíkan hátt, at vit fáa tað burturúr tí? Tí flestu okkara taka uttan iva undir við, at vit skulu flyta okkum fram á tí grønu kósini, men tað hevur eisini týdning at vit skipa tað við atliti til prísgongdina.