Á skránni vóru fýra fyrilestrar, fyrilestrarhaldarar vóru:

Helgi Abrahamsen, landsstýrismaður í umhvørvis- og vinnumálum - les her
Terji Nielsen, menningarleiðari hjá SEV - les her
Kári Mortensen, deildarleiðari, orkumál, Umhvørvisstovan
Niels Winther, ráðgevi í Vinnuhúsinum - les her

Niðanfyri er frágreiðingin frá fyrilestrinum hjá Kára Mortensen, sum vísti á møguleikar at umleggja frá olju til varandi orku, á dømi um grønar verkætlanir og um hvussu vit fáa fleiri herðar at lyfta í orkuskiftinum.

Sambært Kára so kann el-framleiðslan í Føroyum væntast at verða áleið 1000 GWh í 2030. Í 2019 var el-nýtslan næstan 400 GWh. Stóri vøksturin í el-nýtsluni fram til 2030 kemur frá einum væntaðum fólkavøkstri og við tað at virkir, húsarhald og almennir stovnar leggja um til hitapumpur. Umframt at akfør, ídnaðar ferðsla og skip leggja um til el.  

Kári segði at 1000 GWh av el-orku um árið kundi verið framleitt soleiðis:

• 120 GWh við vatni
• 40 GWh við sól
• 840 GWh við vindi

Dømi omanfyri tekur ikki sjóvarfalsorku við, sum annars er ein rættiliga spennandi verkætlan, sum er í gongd í Vestmannasundi. Í dag verða 120GWh longu framleidd við vatni, og fyri at koma uppá 40 GWh við sólorku, so skulu sólorku panel, sum kunna framleiða 60 MW, setast upp. Hetta svarar til 60 fótbóltsvallir, og vildi tað kosta áleið 500 mió. kr. Fyri at koma uppá 840 GWh við vindi so skulu vit seta nýggjar vindmyllur upp, sum klára at framleiða 180 MW um árið. Til ta framleiðsluna kundu hesi økið verið vald:

• Sandoy, Klivaløkshagi     18 MW
• Sandoy, Dalsfjøllini          30 MW
• Hoyvíkshagin                     18 MW
• Glyvrafjall                            18 MW
• Junkarahagin                     18 MW
• Porkerishagin                    6 MW
• Kirkjubøreyn                      72 MW

Eitt alternativ kundi verið at sett havvindmyllur upp eystanfyri Føroyar, við Nólsoynna, so kundu 162 MW fingist úr teimum og 18 MW úr vindmyllum í Klivaløkshaga í Sandoynni. Vit kundu framleitt enn meiri el-orku, um vit vildu, segði Kári, tað er bara ein spurningur um, hvat vit vilja, og hvussu nógv vit vilja gjalda fyri tað.

Kári legði dent á, at tað er neyðugt at byggja fleiri orkugoymslur í Føroyum, fyri at halda el-skipanina stabila, og fyri at gera tað møguligt at hava nokk av orku á netinum til eina og hvørja tíð. Hetta kann t.d. gerast við pumpuskipanum sum tann í Vestmanna, ella við turbinum sum framleiða el úr rennandi vatni. Tað fer tó altíð at verða nógv avlopsorka. SEV og Umhvørvisstovan hava gjørt eina kanning, sum vísur at í 2030 kunnu vit vænta at hava áleið 140 GWH í avlopsorku - hetta er nógv orka - nokk til at hita ein stóran part av føroysku húsunum, ella el til nærum alla ta føroysku bilparkina.

Kári kom við nøkrum dømum um grønar verkætlanir og hann vísti eisini hendan filmin sum greiðir frá tveimum verkætlanum: tað at hita hús í Leirvík við sjóvarhita og at byggja ein alibát fyri Bakkafrost sum brúkar el-orku.

Norðurlandaráðharraráðið stuðlar orkuverkætlanini, sum SEV, Eysturkommuna og Bakkafrost eru partar av, og sum skal vísa hvussu fjarløgd øki kunnu leggja um til grøna orku. Í Verkætlanini verður yvirskotsstreymur nýttur, at taka hita úr sjónum til at hita skúla, almennar bygningar og hús í Leirvík. Hetta er bíligur hiti, tí hann verður framleiddur úr streymi, sum annars vildi farið til spillis. Aðrir mátar at nýta yvirskots vindorku uppá, er at gera hana um til flótandi brennievni ella at goyma orkuna á battaríum sum t.d. kunnu brúkast umborð á bátum.

Ein onnur verkætlan, sum Umhvørvisstovan hevur verið nógv inn yvir, er biogassverkið Förka. Virkið framleiðir nógva orku, og hevur møguleika at framleiða el til nýtsluna hjá 1900 húsarhaldum, umframt hita til 400 húsarhald gjøgnum fjarðhitanetið í Havnini. Sostatt kann verkið tilsamans spara umleið 11.000 tons av CO2 útláti árliga. Virkið framleiðir eisini áleið 40-45.000 tons av góðskaðum tøðum, sum innihalda nógv fosfor og nitrogen, og tí kunnu nýtast í staðin fyri kunsttøð. Aðrir spennandi møguleikar við biogassverkinum eru t.d., at tað ber til at framleiga etanol úr CO2 útlátinum, sum bilar kunna koyra uppá og skip sigla við.

Kári endaði fyrilesturin við at tosa um el-netið, og um at fleiri herðar skulu lyfta tá tað kemur til orkuskiftið. Tað er sera umráðandi, at vit bert hava eitt el-net og eitt netfelag í Føroyum, segði Kári, tí tað verður ov dýrt við fleiri el-netum. Um netfelagið skal vera partur av øðrum virksemi hjá SEV, er ein opin spurningur. Umráðandi er eisini, at el-orkan í mest møguligan mun verður framleidd og brúkt í sama øki, fyri ikki at tapa á linjunum.  

Í dag hava vit longu fleiri herðar sum lyfta. Á privata økinum eru tað fleiri og fleiri sum keypa sær jarðhitaskipanir, og tað eru eisini nógv sum keypa sær elbilar. Orsøkin til hetta er uttan iva serliga skipanin við MVG afturbering og lági el-prísurin til hitapumpur og elbilar. Verður hetta ikki í framtíðini, so væntaði Kári at góða gongdin fer at steðga upp í eina tíð. At enda legði Kári dent á, hvussu umráðandi tað er at framleiðarar, sum primert framleiða til egna nýtslu, fáa betri atgongd til el-netið hjá SEV. Umhvørvisstovan arbeiðir tí í løtuni við einum Orku- og Veðurlagspolitikki og við at finna nýggjar treytir fyri eginframleiðarar (eginnýtsla), soleiðis at tað skal verða lættari at koma framat.