Á skránni vóru tveir fyrilestrar:

1. Rodmundur Nielsen, stjóri á Borg, greiddi frá virkseminum hjá Borg frá 2005 til í dag.
2. Sverri Hansen, formaður í Búskaparráðnum tók í sínum fyrilestri støði í yvirskriftini: “Er búskapurin í Føroyum yvirhitaður, og um so er, hvar liggur trupulleikin?”.

Áðrenn Rodmundur kom við síni frágreiðing, greiddi Símun Hammer frá um møguleikan at melda til Faroexpo, og spennandi ráðstevnuna Vinna & Vælferð sum vera í Runavík 24.-26. oktober.

Virksemið hjá Borg

Rodmundur byrjaði sína framløgu við at greiða frá at sera nógv fólk hava verið við til at fingið Borg til har, sum fyritøkan er í dag, og at vegurin til tíðir hevur verið skurvutur. Hann tók m.a. fram at teirra fíggjarsambond trúðu uppá felagið undir kreppuni, tá teir eins væl kundu haft kappað høvdi av teimum, og at Kristian Martin Rasmussen um somu tíð kom inn og bjargaði fyritøkuni við at keypa ein bygning frá teimum – hendan hevur Borg tó keypt aftur síðani.

Í 2005 keyptu Rodmundur Nielsen og Jónsvein Knudsen Højgaards Handilsvirkið og Klement Petersen, og í 2006 keyptu teir eisini Klaksvíkar timburhandil. Teir áttu hvør sín helming, men skjótt fingu teir Jóhannus Danielsen inn í fyritøkuna og átti hann 20%. Frá 2011 hevur Rodmundur tó átt fyritøkuna sjálvur.

Hendan dagin vit vóru og vitjaðu Borg vóru tað 11 ár síðan fyritøkan skifti navn til Borg og metti Rodmundur at samleikakiftið hevði eydnast væl, tí sum hann segði so er tað eingin í dag sum ivast í hvat ið fyritøkan eitur.

Í søguni hjá Borg hava bæði verið upp- og niðurtúrar, sambært Rodmundi. Sølan vaks sera skjótt í 2005-2006, tað var tó stutt tíð uppi á tindinum og niðurtúrurin var trupul, hann kom alt ov skjótt - men síðstu tíðina hevur tað aftur verið stuttligt at reka fyritøkuna, segði Rodmundur. Og so kundi hann eisini stoltur greiða frá at Borg í 2017 bleiv kosið til “ársins byggibúð”, best av 110 byggibúðum í danska kongaríkinum. 

Borg hevur deildir í Runavík, í Klaksvík, á Glyvradali og á Bøllureyni í Havn – tað er tó væl møguligt at Borg verður at síggja aðrastaðni í Føroyum í framtíðini sambært stjóranum. Síðani Rodmundur og hinir yvirtóku Borg hava teir brúkt nógva orku og pening uppá at viðlíkahalda bygningarnar, sum fyritøkan húsast í – síðstu tíðina eru framsíðuklædningarnir, bæði í Runavík og Klaksvík, skiftir fyri at einshátta bygningarnar - og í Klaksvík hava tey fingið eina nýggja køksdeild. Deildin í Runavík er í dag væl størri, enn tá byrja var í 2005 og er brúk fyri enn størri plássið, men ringt er at fáa byggiloyvi frá kommununi orsakað av at tað er so trongt rundanum Borg, og tí at økið liggur tætt við landsvegin og beint við kommunumark.

Afturat timbri, køkum og øðrum líknandi, selur Borg eisini spreingievni. Borg hevur eina stóra goymslu av spreingievni, serliga síðani undirsjóvartunlarnir eru farnir í gongd. Umframt gomlu goymslurnar á Hústoft og Bøllureyni í Havn, eru eisini goymslur á Strondum og á Hvítanesi. Hetta krevur eitt stórt goymsluøkið og nógvan kapital. Borg hevur gjørt stórar íløgur í sambandi við spreingievni til tunlarnar, m.a. hava teir rigga ein bil til at handfara flótandi spreingievni, sum er tað spreingievni, ið brúkt verður til tunlar í dag. Teir hava eisini keypt flutningstangar at flyta spreingievnið í.

Tað týdningarmiklasta fyri eina fyritøku sambært Rodmundi, er at hava loyalar kundar, góð starvsfólk og eina góða nevnd – og hevur Borg alt hettar. Í Borg eru 40 ársverk og hava hesi ein miðal starvsaldur á 12 ár og ein miðaldur á 46 ár. Hetta er leiðslan sera errin og takksom fyri, tí tað, at fólk eru leingi í starvi, sigur nakað um trivnaðin í fyritøkuni og ger at kundarnir fáa eina góða tænastu. Í dag arbeiða væl færri fólk í fyritøkuni enn í 2005, men hóast hetta so er sølan størri og vinningurin hægri.

Tey fýra sum dagliga hava ábyrgdina av Borg hava øll verið í fyritøkuni í nógv ár, tey eru: Kári Hansen sum hevur ábyrgdina av timburdeildunum, Arnfinn Olsen, sum hevur ábyrgd av byggibúðunum, Regin Olsen sum hevur ábyrgdina av køksdeildunum og bókhaldinum og Bjørghild Magnusson hevur ábyrgdina av deildini í Klaksvík.

Málið hjá Borg hevur frá byrjan verið at vera heildarveitari - tað sum fyritøkan ikki hevur á hyllunum, gera tey alt fyri at fáa fatur á.

Sambært Rodmundi er tað heilt sikkurt nógv sum kundi verið betri hjá teimum, men hægsta ynski hjá teimum er at vera í fremstu røð og at vera eitt fyrsta val hjá kundunum í økinum har Borg er.

Í sambandi við nýggju miðbýarætlanina hjá Runavíkar kommunu og Eysturoyartunnilin, nevndi Rodmundur at hetta eru sera spennandi verkætlanir og at Borg ætlar sær at vera ein so aktivur partur av hesum ætlanum sum møguligt. Ætlanirnar kunna fáa fylgir fyri Borg, men leiðslan ætlar at syrgja fyri at hesar fylgir verða positivar. Í sambandi við kappingina úr Havn tá tunnilin verður veruleiki, so hevur stjórin eina sterka trúgv uppá at Borg fer at klára kappingina!

Til seinast nevndi Rodmundur at hann eigur eitt gamalt hús frá 1832 í Funningsfirði, sum fyritøkur eru vælkomnar at leiga til fundir og annað líknandi. Húsið hevur eina spennandi søgu, er í góðum standi og har kunna sita 10-12 persónar til borðs. Sjálvur brúkar Rodmundur ofta húsið tá hann fær útlendskar gestir og gerð Lena úr Garðahúsinum tá matin úr føroyskari rávøra. Til ber at lesa meira um húsið á www.lon.fo.

Er búskapurin í Føroyum yvirhitaður, og um so er, hvar liggur trupulleikin?

Sverri Hansen, tók í síni frágreiðing støði í eini konjukturmeting sum Buskaparráðið hevur gjørt, hvar ið ymisk evni, sum Búskaparráðið metur vera viðkomandi, verða tikin fram. Konjukturmetingin sum hann hevði við á vinnutingið kallaðist “greining av táttum í búskapi almenna geirans”. Orsøkin til at hendan greiningin bleiv tikin við var, at tað almenna fyllir rættiliga nógv í føroyska búskapinum, og í greiningini bleiv lagt upp til at fáa eina struktureraða meting av hvussu nógv er undir almennari ávirkan.

Í sambandi við yvirupphiting í búskapinum lá BTÚ-vøksturin árini 2014 til 2017 ímillum 5,6% og 7,5%, sum er rímiliga høgt. Fyri 2018 er vøksturin harafturímóti mettur at vera 1,8% - tað er í teoriini ein stagnatión, men sambært Sverra kunna vit ikki siga at vit hava eina stagnatión í Føroyum. Hann valdi tí at taka nøkur tøl fram, fyri at hyggja eftir hvat ið tað er, sum ger at “vit hava hendan merkiliga búskapin?”, sum hann nevndi tað.

Sverri byrjaði við at koma inn á nøkur av tølunum, sum hava drivið tann høga vøksturin seinnu árini, og sum hava gjørt at vit eru komin hartil sum vit eru í dag. Føroyski búskapurin er, sambært Sverra, sera opin, á tann hátt at vit hava ein øgiliga stóran útflutning og stóran innflutning. Útflutningurin er vaksin nógv, orsakað av at vit hava fingið munandi størri uppisjóvarkvotur og ein stabilan vaksandi laksaútflutning við hækkandi prísum. Seinastu tíðina er útflutningurin tó lækkaður nakað, meðan innlendski eftirspurningurin er sera høgur, hetta hevur viðført at vøksturin ikki er líka høgur, sum hann hevur verið.

Sverri vísti eisini á, at húsaprísurin í økjum uttanfyri Havnina, fyri fyrstu ferð í nógv ár, er hækkaður og at hetta kann hugsast at vera ein avleiðing av teimum stóru útbyggingunum í samferðslukervinum. Tað er nakað, sum man kann byrja at hugsa um sum eina vissa útjavning til økini sum liggja uttanfyri høvuðsstaðarøkið, men tað kann eisini hugsast at hesi økir verða løgd inn í høvuðsstaðarøkið um nøkur ár.

Størsta virðisøkingin í føroyska búskapinum er innan tænastuvinnunum, men byggivinnan hevur eisini ein trend sum fer uppeftir. Hetta kann vera við til at gera at vit uppliva eina yvirhiting av búskapinum, men sambært Sverra, vildi hann heldur kalla tað ein fløskuháls. Í løtuni hava vit nærum einki arbeiðsloysi í Føroyum og eina stóra nettotilflyting, hetta ger at eftirspurningurin eftir íbúðum økist og vit fáa samstundis ein fløskuhálsproblematik. Tað sæst aftur í lønarútgjaldingum sum síðan 2016 eru vaksnar mest innan vøruframleiðslu- og byggivinnuna - tað at nakrar vinnur trekkja harðari enn aðrar og leggja tí meiri trýst á, ger at vit fáa umtalaðu fløskuhálsarnar.

Spotprísurin av laksi er ikki so áhugaverdur í sær sjálvum, men í 2010, 2013 og 2016 hækkaði prísurin sera nógv, og hevði tað við sær at útflutningurin øktist sera nógv og avspeglast tað aftur í samlaða vøkstrinum í samfelagnum.

Í 2014 gjørdi Búskaparráðið eina meting av, hvørjar byggiverkætlanir kundu roknast at koma í gongd frá 2014 og frameftir. Tað bleiv fanga longu tá, at í 2017 bleiv ein sera stórur vøkstur, sum toppar nú í 2018, og sum kann væntast at verða enn hægri í 2019. Kanningin var sera arbeiðskrevjandi og kanningin er ikki dagførd síðan, men tørvur er á at gera eina nýggja meting fram til 2022 – vónandi verður hetta gjørt skjótt. Íløguútreiðslurnar sum tað almenna hevur ávirkan á – land, kommunur og fyritøkur undir almennum ræði (SEV, Fjarhitafelagið, IRF, Atlants Flog, Undirsjóvartunlarnir, Posta, Vága Floghavn, Føroya Tele við dóttirfeløgum, Bústaðir og kommunalar havnir) eru í 2018 mettar til at verða 2,8 mia. og er hetta talið vaksið nógv seinnu árini. Tí er umráðandi at fáa hugt eftir íløgutølunum fyri tey næstu 3 til 4 árini, serstakliga í samband við kjakið um hvussu nógv skal setast í gongd í Føroyum.

Búskaparráðið leggur serliga  vekt á tað almenna, tí sum Sverri segði, so skal tað privata nokk passa seg sjálvt, tí tað er ikki tengt at landskassanum, hvørki við veghaldum ella øðrum.

Tá Sverri til seinast bleiv spurdur, hvussu tann føroyski búskapurin hevur tað og hvussu hann sær tey næstu 2-3 árini. Tá svaraði hann at búskapurin hevur tað gott – at vit hava eina sunna útflutningsvinnu og eitt sunt vinnulív. Samanborið við 90’ini, tá Føroyar fóru fallit, tá var alt samantengt við veghaldum og bankarnir vóru pressaðir í botn – tann problematikkin hava vit ikki í dag. Men tað sum Búskaparráðið hevur víst á síðstu trý árini er, at tað er tørvur á at samskipa og raðfesta íløgurnar. Ein avbjóðing sum eisini fer at koma um heilt fá ár og sum hyggjast má eftir av nýggjum er, forskatting av pensiónum sum bleiv sett í verk fyri at fíggja eldraøkið - hóast hesi bæði økið einki hava við hvørt annað at gera. Í løtuni passa hesi tølini, men í sambandi við at vit gerast fleiri eldri fólk í Føroyum, kemur landið undir eitt økt trýst, sum fer at gera at vit fáa hall á almenna roknskapinum, land og kommunur – so búskapurin er sunnur, men.....