Gunvá við Keldu valdi ikki at stilla upp aftur til nevndina, í hennara stað kom Jens Pauli Petersen. Nevndin hevur skipað seg soleiðis:

• Selinda í Heiðunum, forkvinna
• Bergur Poulsen, næstformaður
• Eli Lassen, nevndarlimur
• Eyðun Hansen, nevndarlimur
• Regin Jacobsen, nevndarlimur
• Jens Pauli Petersen, eykalimur
• Helgi Johannessen, eykalimur

Virksemið hjá KBH í 20 ár

Helgi Johannesen, stjóri, greiddi frá at KBH bleiv stovnað av feðgunum Karl, Benn og Helga Johannessen í 1999. Men eftir nøkur ár keyptu brøðurnir pápan úr felagnum, so nú eru tað Benn og Helgi sum eiga og reka fyritøkuna. Benn og Helgi hava tilsamans nógvar royndir innan byggivinnuna, Benn byrjaði í læru sum timburmaður tá hann var 17 ára gamal og hevur arbeitt við fakinum síðani - í Føroyum, Danmark, Týsklandi og eitt sindur í Onglandi. Helgi hevur eisini lært til timburmann og harafturat er hann byggifrøðingur – hann nam sær eisini góðar arbeiðsroyndir í Danmark eftir loknan lestur.

Helgi Johannesen. Mynd: Erla W. Johannesen

Í 1999 bleiv byrjað varisliga við fyritøkuni, og verður enn altíð arbeitt og voksið um fyritøkuna eftir hesum leisti. KBH bleiv stovnað sum eitt smápartafelag við 90.000 kr. og einum kassakreditti á 50.000 kr. Teir áttu eitt sindur av amboðum, keyptu ein gamlan bil og byrjaðu so at arbeiða. Í dag er fyritøkan vaksin nógv, nú eiga teir ein stóran bygning sum stendur á havnarlagnum á Toftum. Í bygninginum eru fleiri kontór, eitt fundarhølið, ein stór og góð kantina og ein stór høll sum ger at tað ber til at planleggja inniarbeiði teir keðiligu dagarnar. Afturat hesum hava teir júst fingið eina nýggja tjaldhøll, sum virkar sum ein goymsla til lyftir og onnur størri amboð, hetta so at betur pláss verður á verkstaðnum. Teir eru sera spentir uppá hvussu tjaldhøllin fer at roynast. Hon kostaði teimum undir 3000 kr. fermeturin við el og gólvi, og teir fingu sett hana upp uppá 3 vikur – tá var fundamentið stoypt áðrenn.

Umsetningurin hjá KBH liggur vanliga millum 15-20 mió. kr., eginpeningurin er 6-7 mió. kr. og úrslitið hevur síðstu árini ligið millum ½ og 2 mió. kr. Fyritøkan hevur øll 20 árini givið avkast.

KBH er fyrst og fremst ein útførandi byggifyritøka, men hevur eisini førleikar til at ráðgeva og tekna bygningar eftir ynskjum hjá kundunum og at vegleiða soleiðis at bygningarnir lúka øll tey krøv sum myndugleikarnir seta. Afturat hesum meta teir eisini til tíðir um tryggingarskaðar og virðismeta hús í sambandi við sølu ella arv.

Í dag arbeiða 31 fólk hjá KBH – Helgi er stjóri, Benn byggileiðari og afturat teimum eru tvey skrivstovufólk, tríggir byggifrøðingar, nakrir royndir formenn úti á byggiplássunum og fleiri lærlingar. Higartil hava teir á KBH útbúgvið 21 lærlingar og 7 eru í læru sum er. “Tað er sera umráðandi fyri okkum at lærlingar ongantíð eru einsamallir til arbeiðis, tí teir hava ikki ábyrgd og skulu tí altíð hava ein góðan formann saman við sær. Hetta ganga vit høgt uppí, segði Helgi, og eisini tað at lærlingarnir fáa fjølbroyttar uppgávur gjøgnum lærutíðina, soleiðis at teir koma út sum góðir heilstoyptir sveinar tá lærutíðin er liðug”.

Sambært Helga so er tað tilætla at fyritøkan ikki er størri enn tað sama, tí sum hann segði so: “er tað at vaksa ikki bara nøgd ella tal av fólkið – tað er eisini tað at menna seg sjálvan og hvørjar uppgávur man klárar at loysa. Teir dáma væl at taka uppgávur sum eru spennandi og siga sum Pippi, at hetta havi eg ongantíð prøva fyrr, so tað skulu vit nokk finna útav”. Umráðandi er eisini at hava ymiskar uppgávur og at hava pláss fyri at gera smáar umvælingar fyri privatfólk, tí tað er øgiliga góður lærdómur hjá handverkarunum og lærlingum. Tað er ein góð bakgrund at hava, eisini tá ið tað kemur til tær stóru uppgávurnar, tí at har lærur tú smálutir og sjálvur at loysa tingini. Og tá ið verri tíðir koma, so eru tað ofta sovorðin smá arbeiði sum verða tað berandi – tað sóu teir á KBH í 2008 til 2010, tá fíggjarkreppan herjaði.

Fyri at vísa á hvat fyri uppgávur KBH megnar, so vísti Helgi á ein avrikslista við uppgávum sum teir høvdu gjørt gjøgnum árini, harímillum var Eysturoyar Apotek, eldrasambýlið Vesturskin á Toftum, barnagarðin í Miðvági, 42 íbúðir í Runavík, Mýrisóljan sum er ein stovnur í Runavík, Blákrossheimið á Toftum og býráðshúsið í Gøtu. Teir hava eisini sett vatnbrunnar upp, stoypt millufundamentini úti á Eystnesi, umvælt Norðskála kirkju o.s.fr. Afturat hesum hava teir bygt eina rúgvu av sethúsum - síðstu árini hava teir bygt eini 4 til 6 sethús um árið.

Hjá KBH seta teir stóra æru í at klára at byggja rímiliga bíliga og at stýra væl, bæði smærri og størri uppgávum. Teir halda eisini at tað er bæði spennandi og mennandi fyri handverkararnar at vera við til at byggja øðrvísi bygningar sum barnagarðin í Miðvági og býráðshúsið í Gøtu sum báðir hava vunnið arkitektavirðislønir. Í slíkum bygningum eru tað nógvar spennandi avbjóðingar sum mugu loysast, segði Helgi. Hann greiddi eisini stoltur frá, at tá barnagarðurin í Miðvági bleiv latin kommununi, funnu teir onki punkt til mangullistan, og tá teir høvdu eitt ára gjøgnumgongd í býráðshúsinum í Gøtu var tað stórt sæð uttan viðmerkingar.

Verkætlanirnar sum KBH bjóðar uppá verða ofta bodnar út í lisitatión og skulu teir tá kappast við aðrar tilboðsgevarar, tí er tað umráðandi at hava ein lágan prís og kortini klára at koma út í hinum endanum við einum góðum úrsliti. Sjálvt um tað er nógv arbeiði til byggifyritøkur í dag, so er tað ikki lættari at tjena pengar nú enn fyri 5 árum síðani, sambært Helga. Orsøkin er, at tað ofta er trupult at sleppa at bjóða uppá kommunal arbeiðir í størru kommunum, meðan tað í Eysturoynni stórt sæð er frí kapping fyri øll. Tað besta hevði verið um tað var frí kapping um øll almenn og kommunal arbeiði sum t.d. vóru størri enn 2-3 mió. kr., so øll kundu bjóða seg fram í øllum Føroyum.

Hjá KBH hava teir nógv at gera og teir fáa nógvar fyrispurningar. Tann størsta framtíðar verkætlanin í løtuni er ein íbúðarverkætlan fyri Bústaðir á Kneysum á Toftum. Har skulu byggjast 18 íbúðir og er ætlanin at nakrar av teimum skulu verða lutaíbúðir - hetta eru teir hjá KBH sera spentir uppá at vera við til. Teir hava eisini nógv annað í gongd, harímillum eru tveir íbúðarblokkar á Toftum sum KBH sjálvir ætla sær at standa fyri.

Samhandilin millum Føroyar og Stórabretland eftir Brexit

Elisabeth F. Rasmussen, løgfrøðingur í Uttanríkis- og Vinnumálaráðnum, greiddi frá nýggja fríhandilssáttmálanum sum Føroyar og Stórabretland skrivaðu undir tann 31. januar í ár. Sáttmálin skal tryggja framhald av verandi handilsviðurskiftum við Bretland sum í dag eru fevnd av handilsavtaluni millum Føroyar og ES. Handilsavtalan millum Stórabretland og Føroyar kemur í gildi, antin tann dagin tá ið Bretland fer úr ES ella tann dagin tá ið ein skiftistíð gongur út. Hetta inniber, at tað framvegis er óvist, nær handilavtalan við ES heldur uppat at vera galdandi fyri viðurskiftini millum Føroyar og Stórabretland og nær nýggja avtalan fær gildi.

Elisabeth F. Rasmussen

Formligu viðurskiftini millum Føroyar og ES, eru skipað í trimum bilateralum avtalum, einari avtalu á fiskiveiðuøkinum, einari á handilsøkinum og so granskingarsamstarvið við ES, sum verður nevnt Horizon 2020. Elisabeth kom ikki so nógv inn á, hvat ið hvør av hesum avtalum inniheldur, men greiddi meir frá yvirskipaðu viðurskiftunum í nýggja fríhandilssáttmálanum við Stórabretland.

Føroyski útflutningurin hevur søguliga verið størstur til ES og Bretland, men síðstu árini er hesin parturin lutfalsliga minkaður av tí at útflutningurin til Russland, Kina og USA er øktur so nógv. Føroyar hava verið millum teir størstu fiskavøru innflytararnar til Bretska marknaðin, men tann støðan er eisini broytt - í 2015 vóru Føroyar á einum 6. plássi tá tað kemur til at flyta fiskavørur inn á bretska marknaðin. Í dag fer 20% av føroyska útflutninginum til ES marknaðin til bretska marknaðin. Hvítur fiskur (toskur, hýsa og upsi) og laksur standa fyri størsta partinum av hesum útflutningi, áleið 77%.

Endamálið við fríhandilsavtaluni er, at tryggja at handilsviðurskiftini við Bretland halda fram soleiðis sum tey eru í dag, og verða ásetingarnar í handilsavtaluni millum Føroyar og ES tí fluttar yvir í handilsviðurskiftini millum Føroyar og Bretland. Avtalan er umráðandi fyri at tryggja okkum somu treytir fyri atgongdina, sum vit hava í dag. Í dag kann meginparturin av verandi framleiðslu og útflutningi til ES útflytast tollfrítt, tó eru nakrar avmarkingar á ávísum fiskasløgum og landbúnaðarvørum, serliga fyri lidnar vørur, niðursjóðar vørur og alifóður.

Avtalan sum er galdandi millum Føroyar og ES, kom í gildi 1. januar 1997. Tað eru nøkur viðurskifti í avtaluni sum ikki eru nøktandi og hevur landsstýrið víst á hetta. Uttanríkis- og vinnumálaráðið hevur mótvegis bretskum myndugleikum gjørt greitt, at landsstýrið ynskir so fáar avmarkingar fyri útflutningin sum gjørligt, serliga fyri liðugt viðgjørdar fiskavørur. Við teirri grundgeving at bretskir myndugleikar hvørki hava heimild ella arbeiðsorku at gera innihaldsligar broytingar í sáttmálaviðurskiftunum við triðjalond, hevur tó ikki verið gjørligt at fremja broytingar í hesum umfari.  Partarnir hava tó undirritað eina felagsyvirlýsing, sum ásetur, at partarnir eftirmeta atgongdina fyri vørurnar, ið framganga av protokollunum 1 og 4 í fríhandilsavtaluni við tí endamáli at tryggja, at karmurin fyri henda handil samsvarar við endamálsorðingina í fríhandilssáttmálanum. Hesum hava bretskir myndugleikar tikið undir við, og er felagsyvirlýsingin undirritað. Ein felagsnevnd er sett, sum skal tryggja at sáttmálin virkar á nøktandi hátt og fer nevndin at hyggja eftir tí sum verður kallað “positivlistin”, sum er ein listi við teimum vørum sum hava tollfría atgongd til bretska marknaðin.

Tá Bretland fer úr ES verða tollkvoturnar lækkaðar lutfalsliga, sambært einum frymli, ið byggir á bretska partin av  samlaða samhandlinum hjá ES við triðjalond. Tí verður eitt hámark ásett av teimum kvotum, sum Føroyar hava til ES-marknaðin. T.d. verður lutfalsligi parturin av kvotuni á fiskafóðri 13,62% av verandi kvotu. Hetta er sjálvandi óheppið, serliga fyri fiskafóður, tí har er bretski marknaðurin áhugaverdur. Hetta verður tikið upp í felagsnevndini.

Hvussu styrkja vit samstarvið við vinnuna?

Sigrun Jónsveinsdóttir, leiðari í Íverksetarahúsinum í Klaksvík, greiddi í síðsta fyrilestrinum á aðalfundinum hjá EVF frá um virksemið hjá Íverksetarahúsinum og um hvussu stóran týdning hon metir tað hava at vinnan og Íverksetarahúsið samstarva.

Sigrun Jónsveinsdóttir. Mynd: Erla W. Johannesen

Sigrun byrjaði við at greiða frá arbeiðinum í Íverksetarahúsinum, har tey eru tvey starvsfólk, Sigrun Jónsveinsdóttir, sum er leiðari og Magni Thomsen, sum er samskipari. Hóast tey bert eru tvey starvsfólk, so fevna tey víða, sambært Sigruni og tey arbeiða um alt landi. Tey hava nógv tiltøk m.a. hava tey akkurát havt tiltakið “hitt ein serfrøðing” har tað bar til at stilla spurningar til serfrøðina. Harumframt undirvísa tey eisini í íverksetan í  fólkaskúlanum og á miðnám, eisini hava tey eina árliga kapping í íverksetan í fólkaskúlanum, SkúlaFM.

Íverksetarahúsið er stuðla av Vinnumálaráðnum, Mentamálaráðnum, Klaksvíkar kommunu og Føroya Tele. Sigrun legði dent á at Íverksetarahúsið er fyri alt landi og ikki bert fyri Klaksvíkina, sjálvt um húsið er í Klaksvík.

Orsøkin til at Sigrun heldur tað vera umráðandi at hava gott samstarv við vinnuna, harímillum limirnar í EVF, er at allir limirnir í EVF longu eru íverksetarar og tí hava nógvar royndir, stóra vitan og eitt breitt netverk. Hesa vitan kunnu vinnuspírarnir sum koma í Íverksetarahúsið fáa stóra gleði av, saman við tí teoretisku vitanini, sum Íverksetarahúsið kann geva teimum. Ynski hjá Íverksetarahúsinum er at stovna eina “mentorskipan” við etableraðum fyritøkum, sum vinnuspírar kunnu fara at tosa við og fáa ráðgeving frá og kanska skapa eitt samstarv við.

Sigrun segði, at íverksetan og nýhugsan er rættiliga umráðandi fyri eitt samfelag, tað er við til at gera samfelagið meiri fjøltátta. Nýhugsan skapar fjølbroytni, gevur fleiri bein at standa á og er eisini við til at effektivisera tær vinnurnar sum vit longu hava.

Tað er umráðandi at skapa meiri samstarv ímillum íverksetaraumhvørvi, granskarar, lesandi og vinnuna. Millum annað eru Íslendingar frammarliga á hesum økinum - Sigrun greiddi frá at hon hevði verið og vitja hjá Iceland Ocean Cluster, sum er eitt privat íverksetarahús, har tey arbeiða við íverksetan innan maritimu vinnuna. Hjá Iceland Ocean Cluster kundu tey vísa á at í Íslandi er tey farin frá at brúka 40% av toskinum til at brúka 95% av honum, við at samstarva tvørturum vinnugreinar og vinnuøkir. Tað verið seg til matna, men eisini t.d. í mótaheiminum har skræðan verður nýtt til leður, í heiligvágsídnaðinum og í vakurleikarøkt sum brúkar nógv collagen sum eisini fæst úr toskinum.

Sigrun segði, at um áhugi er fyri at hoyra meira um Iceland Ocean Cluster og teirra arbeiði, so ber til at koma til ársins íverksetaradag í Løkshøll 3. mai. Har fer Thor Sigufsson, stovnarin av Iceland Ocean Cluster at seta fokus á samarbeiði millum íverksetarar og vinnuna, og eisini á maritimu vinnuna og hvussu hon kann víðariútviklast. Til ber at síggja ein stuttan film frá Iceland Ocean Cluster her.

At enda segði Sigrun, at føroyingar eiga nógv góð hugskot sum eru klár at arbeiða víðari við. Men onkursvegna eru føroyingar eitt sindur afturhaldnir, vit síggja ikki altíð virði í okkara egna, vit duga ikki nóg væl at marknaðarføra okkum og vit eru ikki nóg røsk at samstarva. So tað er nakað vit kunna gera meiri við í framtíðini: at fáa íverksetaraumhvørvi, granskarar, lesandi og vinnulívið at samstarva yvir vinnugreinar og vinnuøkir!