Í ár eru 20 ár liðin síðan Vinnumálaráðið á fyrsta sinni orðaði ein vinnupolitikk sum skuldi tryggja okkum ímóti vánaligum vinnukørmum, eins og teimum sum í stóran mun vóru orsøk til kreppuna í 90’unum. Vinnupolitikkurin legði dent á at tryggja støðugar karmar til føroyska vinnu og støðugt at raðfesta hesar karmar soleiðis at vinnan fær pláss at virka eftir marknaðar treytum. Umráðandi var tá eins og nú, at hava reglur sum tryggja góða marknaðaratgongd, vælvirkandi samskifti og samferðslu við umheimin, gransking og førleikamenning av starvsfólkum, góðar møguleikar til eginfígging og lagaligar skatta- og avgjaldsskipanir. Tað sum tað heila snýr seg um er, at vinnan og kapitalurin eins væl og arbeiðsmegin trívast og fjálgast í Føroyum.

Vinnupolitikkurin er framvegis viðkomandi í dag, men um hann ikki støðugt verður dagførdur er vandi fyri, at prinsippini fara at glíða og ikki peika í sama rætning sum tey gjørdu í byrjanini. T.d. royndi man við nýggja vinnupolitikkinum at koma burtur frá arbeiðsskapandi tiltøkum –og heldur byggja upp ein marknaðarbúskap. Seinnu árini hava vit sæð dømi um, at man við førda vinnupolitikkinum aftur roynir at skapa vinnulig arbeiðspláss í ávísum økjum.

World Economic Forum hevur gjørt ein frymil til at máta kappingarføri, og hava Føroyar tvær ferðir gjørt kanning eftir hesum frymil. Hesar kanningar hava víst at hóast framgongd eru Føroyar framvegis aftast av norðurlondunum. Tí er sera umráðandi ikki at leggja eina rúgvu av byrðum á føroyska vinnu, um vit vilja vera kappingarfør og bjóða sama livistøðið og løn sum tey lond sum vit kappast við. Tað sum føroyskar fyritøkur mettu verða størstu forðingarnar fyri føroyskt vinnulív var serliga manglandi politiskt støðufesti og tung umsiting, men eisini atgongd til fígging, ov lág orka til nýskapan og skattur og gjøld.

Fyri at vísa hvørja ávirkan førdur vinnupolitikkur kann hava, vísti Niels á dømi úr alivinnuni, tí í 2003-2004 blivu karmarnir í føroysku alivinnuni broyttir, og síðan tá hava vit haft ein rímiliga støðugan og burðardyggan vøkstur – so karmarnir sum eru um eina vinnu gera mun. Vøksturin í alivinnuni hevur haft nógv arbeiði við sær, bæði beinleiðis og óbeinleiðis, men síðstu árini hevur vøksturin ikki verið eins stórur. Fyri at fáa framhaldandi vøkstur krevst nýggj tøkni og at vit bróta nýggj mørk. Vit verða noydd at loysa trupulleikan við laksalús, vit skulu læra at ala størri smolt, ala á opnum havi osfr. Vit skulu hava nakrar nýskapandi logistikk og marknaðarføring loysnir sum gera at vit eru kappingarfør á marknaðinum og vit skulu hava nýggjar loysnir á burðardyggu kósini – hetta er krevjandi, krevur nýggjar tekniskar loysnir, við hægri váða og stórar íløgur.

Síðstu nógvu árini hevur sambandið millum kostnaðin at framleiða eitt kilo av laksi samsvarað væl við prísin sum fingist hevur fingið fyri laksin. Men síðan 2016 hevur søluprísurin verið væl hægri enn framleiðslukostnaðurin, ein av orsøkunum til hetta er at man ikki hevur klárað at vaksið heimsframleiðsluna av laksi líka skjótt sum eftirspurningin eftir laksi er vaksin.

Við tí støðuni sum vit hava nú, blívur alivinnan áhugaverd hjá politikarunum at skatta. Men verður skatturin skeivt ásettur kann tað viðføra fleiri trupulleikar, t.d. kann tað gera at tær framtíðar íløgur sum vera gjørdar í alivinnuna verða gjørdar aðrastaðni enn í Føroyum - í londum sum hava betri og meira kappingarførar treytir.

Tá tosa verður um støðuleika, so er loyvisskatturin fyri alivinnuna eitt gott dømi um ein skatt sum skapar júst tað øvuta, tí hann er broyttur so ofta. Nú er hann lendur á 5% av roknaðum umsetningi, ikki av yvirskotinum og tí ger hann at váðin fyri fyritøkurnar hækkar, og kann tað ávirka íleggjarahugin hjá fyritøkunum, serliga tá talan er um íløgur sum hava ein størri váða við sær.

Í Noregi er støðan tann sama sum í Føroyum og har eru tað fleiri professarar frá lærdum háskúlum sum mæla til at sláa kalt vatn í blóðið og siga at um skatturin verður settur ov høgt, ella um hann verður skrúvaður skeivt saman, so kann tað gera at nýggju íløgurnar heldur verða gjørdar aðrastaðni enn í Noregi. Týdningarmikið er at ansa eftir hvussu man skrúvar eina sovorðna skattaskipan saman, serstakliga um man hyggur uppá nýggjar íløgur sum hava ein størri váða. Tað er rættiliga skjótt at tað ikki verður áhugavert longur at gera íløgur í hesi tingini.

Niels helt at tað er umráðandi at politiska skipanin fer at orða ein nýggjan vinnupolitikk, hvar ið hugt verður eftir okkara marknaðaratgongd, útbúgvingum, føroyska marknaðinum og okkara skattapolitikki. Vit muga hava ein dagførdan vinnupolitikk við støðugum almennum karmum sum ikki broytast ov skjótt, og tá ið broytingar verða gjørdar, so skulu tær gerast í samstarv við vinnuna. Hevur vinnan teir røttu, støðugu karmarnar, so verða nýggj størv skapt.

Vit vóna øll at tær góðu tíðirnar halda fram, men vit muga handla sum um at tær ikki gera tað tvs. at tað nyttar einki at fara út í dag tá ið tíðirnar eru góðar og brúka allar pengarnar – vit muga seta pengar av til verri tíðir og royna at hava eitt støðugt virksemi í búskapinum!