Á skránni vóru tveir fyrilestrar, Mouritz Mohr, stjóri á MEST, greiddi frá um virksemið hjá MEST. Og Leon Smith, tekniskur leiðari á Havstovuni, greiddi frá um nýggja havrannsóknarskipið og teir møguleikar sum tað fer at skapa.

Nýggja havrannsóknarskipið og MEST

Mouritz Mohr greiddi í sínum fyrilestri frá virkseminum hjá MEST, harímillum verkætlanini nýggja havrannsóknarskipið og hann kom eisini inn á framtíðar møguleikar innan skipasmíð í Føroyum.

MEST samtakið er samansett av trimum virkisøkjum:

• Skipasmiðjuvirksemi í Tórshavn, á Skála og í Vestmanna
• Rustfríðari framleiðsluútgerð til vinnuna á sjógvi og landi, í Runavík
• Offshore tænastur og arbeiðsmegi til oljuvinnuna umvegis PAM Offshore Service

Í øllum samtakinum eru áleið 400 starvsfólk, harav gott 90 starvast hjá PAM. Í 2018 umsetti fyritøkan fyri 446 mió. kr. og metti Mouritz MEST at vera eina fíggjarliga sterka fyritøka. Mouritz segði: “at onkur heldur kanska at Føroyar liggja heldur avsíðis tá tað kemur til skipasmíð, men hjá MEST síggja vit tað soleiðis at vit liggja faktisk væl fyri mitt ímillum okkara grannar. Og vit liggja eisini mitt í Føroyum soleiðis at tað er stutt til allar tænastur, serliga tá Eysturoyartunnilin letur upp”.

Hjá MEST hava tey eitt sera fjøltáttað virksemi og seinnu árini hava tey miðvíst økt um virksemið á landi, eitt nú í alivinnuni og innan orkuøkið, “so vit eru nokkso nógv meir enn bara ein skipasmiðja”, segði Mouritz. Hann nevndi, at starvsfólk hjá MEST sveisa nærum øll fjarhitarørini í Havn fyri Fjarhitafelagið, at MEST eisini hevur verið undirveitari hjá Articon í sambandi við fjarhita á Sundi, hevur gjørt fleiri rørskipanir fyri SEV og sum nakað nýtt, skal MEST eisini hava eftirlit og viðlíkahald av øllum Enercon vindmyllunum hjá SEV í Húsahaga og Neshaga. Umframt hetta eru nógvar verkætlanir gjørdar fyri alifyritøkurnar í Føroyum so sum at seta ketlar í bygningar, gera bond at fóðra fisk við, seta robottar upp, veita neyðstreymsanlegg o.s.fr.

Nógv verður tosað um at byggja skip nú síðan nýggja samgongan kom til, og er tað nakað sum MEST hevur nógvar royndir í, og góðar førleikar til. Starvsfólkið hevur førleikar til at gera alt, frá fyrstu striku á væl útbygdu teknistovuni í Havn og á Skála (har tils. 13 fólk starvast), til útbjóðingina og byggingina av sjálvum skipinum - MEST kann hava alla verkætlanarleiðsluna. Felagið hevur bygt miðalstórar trolarar, ferjur, frálandaskip og onnur skip. Teir hava eisini gjørt umbyggingar t.d. longt Lerk M/tr og umbygt Róland, bygt tvíkiljur og gjørt útbjóðingartilfar til eitt norskt felag sum eitur Vesteraalens til eitt slag av brunnbát til tosk. Mouritz helt tað vera sera spennandi eisini at kunna gera sovorðnar størri uppgávur fyri útlendskar fyritøkur.

Sum kunnugt, byggir MEST nýggja havrannsóknarskipið. Skrokkurin til skipið bleiv bygdur á Western Baltija skipasmiðjuni í Klaipeda í Litavia, sum hevur drúgvar royndir at veita skrokkar til skipasmiðjur í m.a. Noregi, Danmark og Týsklandi. Mouritz segði at skipasmiðjan bleiv vald, tí at tey dugdu sera væl at fáast við stál, har var gott skil í, og harvið kundu tey veita eina góða góðsku. Tað at tað er nokkso stutt at ferðast úr Føroyum til Litavia hevði eisini týdning, tí at MEST hevði eftirlit við øllum arbeiðinum á skipasmiðjuni.

Tá áhoyrararnir spurdu Mouritz, um vit heilt eru givin at gera skrokkar í Føroyum, segði hann, at tað eru vit, av tí at vit her í Skandinavia ikki eru kappingarfør við lønirnar í Eysturevropa, Spania og Turkalandi, og vit hava heldur ikki nokk av føroyingum , sum duga at gera stálarbeiðið. Í 2008 blivu síðstu stóru skipini bygd í Føroyum, tá bygdi MEST Thor Alfa og Thor Omega. Hetta bar til av tí at ein seravtala varð gjørd við handverkarafeløgini, um at man bygdi skipini við polakkum til pólska løn. Hevði ein slík avtala verið gjørd aftur, so hevði tað borið til.

Skrokkurin til nýggja havrannsóknarskipið kom á Skála 22. september, og skipið skal latast Havstovuni í juni í 2020. Tá skrokkurin kom á Skála var hann yvirflatuviðgjørdur og útgjørdur við generatorsettum, framdriftsmotori, skrúvu, akkersspælið, róðri og thrustara. Tað var sera umráðandi at øll tann stóra útgerðin kom umborð í Litava, so at skipið ikki skuldi skerast sundur aftur tá tað kom til Føroyar.
Mouritz legði dent á, at tað er sera nógv avleitt arbeiði av at byggja skip í Føroyum. Tað sóu vit eisini, tí sambært Mouritz eru 10-12 ymiskir undirveitarar til havrannsóknarskipið, sum m.a. gera el-arbeiði, HVS-arbeiði, blikkarbeiði, kranar, radioservice, spøl o.s.fr.

Til seinast tosaði Mouritz um framtíðarmøguleikar hjá MEST. Hann segði, at tað er sera týðandi fyri Føroyar, at tað ber til at smíða skip og gera umvælingar í landinum. Flestu skip gera umvælingarnar her, um so er at skipini passa í dokkir og á bedingar og eru skipasmiðjurnar mangan álitið fyri fiskarí, ferjurakstur og skipaferðslu annars. Skipasmíð er ein vinnugrein og eitt lið í ketuni, sum skapar virðir her á landi, og ikki minst eitt handverk har nógvir lærlingar nema sær kunnleika innanfyri ymisk yrkir. Og av tí at MEST hevur nógvar lærlingar, so er fyritøkan eisini eitt slag av klekingarstøð til nógvar maskinmeistarar.

Eftirspurningurin er stórur sambært Mouritz, fleiri føroysk reiðarí vilja byggja fiskiskip, alivinnan skal hava nýbygningar, og Strandfaraskip Landsins skal hava tvær stórar og tvær smáar ferjur. MEST er fyrireikað uppá hetta og hava m.a. gjørt eitt uppskot til nýggja ættarliðið av partrolarum - eitt sindur størri, breiðari, meir nýmótans og so umhvørvisvinarligur sum møguligt. Tað sum bíða verður eftir áðrenn farast kann í gongd við at byggja, er politiska støðan, og um pengar verða játtaðir til at byggja nýggjar ferjur fyri. Umhvørvið er nógv í fokus og MEST er við til at veita umhvørvisvinarligar loysnir, so sum Scrubbers ið tálma luftdálking, viðgerð av barlastavatnið og skrúvur og motorar sum eru orkusparandi. Fleiri útlendsk reiðarí eru kundar hjá MEST. Sannlíkindini fyri at føroyskir reiðarar, og ella útlendskir reiðarar fara at byggja nýggj skip skjótt, eru góð. So samanumtikið er møguleikin fyri skipabygging í Føroyum alstórur - sannlíkt í fleiri ár framyvir um alt verður sett í verk.

Vit í Føroyum eru kappingarfør um vit hava somu treytir sum skipasmiðjur í okkara grannalondum. Vit byggja okkara skrokkar í Eysturevropa, Spania og Turkalandi. Vit hava sama kunnleika og royndir tá tað kemur til sniðgeving, projektering og tilboðsgeving sum teknistovur í Noregi og í Danmark. Tað sama er galdandi tá tað kemur til uppsetan av útgerð, apteringar og at gera skipið liðugt. Vit halda eisini, at vit eru kappingarfør í mun til tímaløn/effektivitet, segði Mouritz. Vit kunnu tó ikki bjóða somu treytir, sum grannalond okkara tá tað kemur til statsstuðul – lániskipanir og beinleiðis stuðul. Og vit hava heldur ikki somu atgongd til arbeiðsmegi - ásetingin um at ES borgarar bert kunna arbeiða í Føroyum um arbeiðsloysi er undir 3,5% steðgar vøkstri, sambært Mouritz. Skipasmíð fremur sera nógv avleitt virksemi, í Danmark verður sagt, at avleiddur virknaður í samband við skipasmíð er tað dupulta til aðrar veitarar, tí kom Mouritz at enda við einum uppskotið um hvussu vinnan kundi fáa betri karmar:

• Stuðulin kundi hækka til sama støði sum í grannalondunum – t.d. 16% eins og áður
• Atgongd til arbeiðsmegi skal verða javnsett við okkara grannalond
• Eyka stuðul til orkusparandi íløgur eins og í grannalondunum

Úrslitið av hesum vildi verið, at vit varðveita virðir, kunnleika og virksemi innan skipasmíð í Føroyum!

Nýtt havrannsóknarskip, nýggir møguleikar

Leon Smith, tók í sínum fyrilestri støði í yvirskriftini ”Nýtt havrannsóknarskip, nýggir møguleikar” og greiddi hann m.a. frá, hvat eitt havrannsóknarskip ger, verkætlanargongdini við at byggja nýggja skipið og um alla spennandi útgerðina sum verður umborð.

Leon byrjaði við at greiða frá arbeiðinum hjá Havstovuni, har gott 30 fólk starvast og skulu taka sær av at ”verja”  okkara áhugamál í stóra økinum (EEZ) rundanum Føroyar, sum er 260.995 km2. Leon segði at, føroyska havøkið er eitt sera áhugavert øki, av tí av vit eru uttanfyri ES og hava egnan fiskivinnu- og handilspolitikk, sjálvt um vit eru partur av kongaríkinum Danmark.  Tey sum starvast á Havstovuni fáast við mangt og hvat, nevnast kann oceanografi, geokemi, sjófugl og fiskifrøði, harímillum stovnsmetingar og at ráðgeva Føroya Landsstýri um fiskastovnar rundanum Føroyar, bæði botnfisk og pelagiskan fisk. Til at gera hetta arbeiðið hevur Havstovan eitt sera hent amboð, rannsóknarskipið Magnus Heinason, sum Leon kallaði fyri eina ”tal-verksmiðju” sum ikki hevur annað at gera, enn at avreiða tøl, góð tøl. Og sjálvt um Magnus Heinason uppá nógvar mátar ikki er eitt nóg gott havrannsóknarskip, so er tað væl egna til at gera fiskikanningar við. Tí tað hevur eina tað mest effektivu fiskimátingarskipanina í heiminum, har 2-4 fólk kunna máta alt tað sum kemur umborð - tað koyrir alt á teldum, elektroniskum mátibrettum, vektum o.s.fr.

Magnus Heinason er bygdur í 1978, hann bleiv bygdur sum ein vanligur saltfiskatrolari og er tí ikki eitt nóg gott rannsóknarskip - hóast manningin fær gjørt tað sum teir skulu gera. Skipið er 45,5 m langt og 9,7 m breitt. Manningin kann vera upp í 13 og har er eisini pláss fyri 5 kanningarfólkum.
Nýggja skipið er væl størri enn Magnus Heinason, tað er 54 m langt og 13,6 m breitt. Manningin kann eins og umborð á gamla skipinum vera upp í 13, og tað er pláss fyri 12 kanningarfólkum. Manningarumstøðurnar eru væl betri umborð á nýggja skipinum, har eru einakømur til alla manningina og dupultkømur til kanningarfólkini. Á Magnus Heinason eru til samanberingar fýramanna kømur til  manningina. Dekkini á báðum skipunum eru vanlig trolara dekk, men dekkið umborð á nýggja skipinum er helvtina størri enn á gamla skipinum. Nógv hevur verið at hoyrt um at nýggja havrannsóknarskipið verður ov lítið tá tað er liðugt, men sambært Leon so er tað passalig stødd til at brúka í Føroyum. Tað er sera væl egnað til t.d. seismikk kanningar í firðum og sundum.

Áhugavert var at hoyra Leon greiða frá verkætlanargongdini til nýggja havrannsóknarskipið. Hann segði at í 2007 settu tey á Havstovuni ein arbeiðsbólk at gera eina kravfesting til nýggja skipið, fyri at gera greitt hvat fyri skip tað var, ið tey vildu hava. Høvuðskrøvini blivu skrivað niður m.a. raksturin, manning, brennievni og viðmæli til hvørja útgerð ið tað var brúk fyri. Fyrstu pengarnir blivu játtaðir til projektering  stutt eftir, og arbeiðið byrjaði, men steðgaði upp aftur í 2009. Leon nevndi í hesum sambandi at í 2008, tá Tórbjørn Jacobsen var landsstýrismaður í fiski- og tilfeingismálum, kunngjørdi hann á eini samkomu á Vinnuháskúlanum, at politiska stýrið hevði tikið avgerð um, at nýtt havrannsóknarskip skuldi smíðast fyri Magnus Heinason. Leon segði eisini at hann heldur tað vera sera umráðandi at ein ráðharri sigur slíkt, tí tá gerst tað nokkso bindandi.

Í 2011 bleiv hildið áfram við arbeiðinum, tá fekst ein nýggj verklagslóg til vega, og í 2012 bleiv útbjóðingartilfarið gjørt. Men tá steðgaði arbeiði aftur upp fram til 2016, tá verkætlanin bleiv tikin fram aftur og útbjóðingartilfarið dagført. Verklagslógin frá 2012 gekk bert fram til 2015, men bleiv longd í 2016. Tá tilboðini komu inn skuldi verklagslógin aftur dagførast í mun til tilboðið sum lá á borðinum. Leon segði at løgtingið varð spurt um tað vildi gjalda tað, sum tað kostaði at byggja skipið. Og tað bleiv játtað, soleiðis at vit fáa eitt nýtt havrannsóknarskip í 2020 við somu førleikum sum nýggjastu havrannsóknarskipini kring okkum hava, hóast tey eru helvtina størri. Vit fáa eitt skip við sera nógvari útgerð og einum nýmótans sniði.

Fyrilesturin hjá Leon var sera tekniskur, og hóast allir áhoyrararnir neyvan skiltu alt sum bleiv sagt um útgerðina sum verður umborð á nýggja skipinum, so var tað spennandi at hoyra um alt, sum nýggja skipið fer at kunna. Hann nevndi t.d. at tóvmegin umborð á nýggja havrannsóknarskipinum fer at vera væl betur  enn  á Magnus Heinason - nýggja skipið skal kunna tóva eitt MULPELT 832 uppsjóvartrol at brúka til makrelkanningar - Magnus Heinason er ov lítil til tað trolið. Stórur dentur er eisini  lagdur á, at nýggja skipið skal larma so lítið sum gjørligt, tað fer frá at vera ein vanligur trolari til at vera eitt ultra-kúrt rannsóknarskip sum heldur krøv sambært Silent-R. Vanligu keldurnar til larm út á sjógv frá skipum koma frá skrúvu, dýsu, gear og maskinarí, alt tað sum liggur og skramblar og larmar. Tí hevur nýggja skipið eina stóra fasta skrúvu við ongari dýsu, einki gear er ímillum motor og skrúvu, og alt sum annars hurrar umborð verður dupult upphongt. Jú stillari skipið er í sjónum, minni verður umhvørvið ávirkað, jú betri signal fáast aftur frá ekkoloddinum og jú betri blívur myndin av tí kannaða.

Ein onnur skipan umborð á nýggja skipinum, er ein DP-skipan, (Dynamic Positioning), sum ger at tað er gjørligt at liggja á einari fastari knattstøðu og gera royndir uttan at reka av alla somlu tíðina, og sum eisini gevur møguleika at elta t.d. ein ROV  við hjálp av DP og HiPAP skipanunum. Skipið hevur eisini ein lorikjøl,  við Simrad EK80 ekkóloddi við 6 ymiskum frekvensum, sum kann hálast upp í skipið, og sum kann lorast 3 metrar niðurum. Á Magnus Heinason vóru bert 2-3 frekvensir. Fyrimunurin við 6 frekvensum er, at tað ber til í ein vissan mun at síggja mun á stødd á fiski, fiskasløgum o.s.fr. Eitt annað tól umborð á nýggja skipinum verður Simrad ME70 multibeam, sum er eitt vísindaligt ekkolodd sum uppsjóvarfólkið fegið vildi hava við, tí tað er eitt tól sum londini rundanum okkum hava umborð á teirra kanningarskipum. TOPAS18, eitt seismiskt ekkolodd verður eisini umborð, tað er eitt parametriskt ekkolodd, sum ger at tað ber til at síggja niður ígjøgnum løgini á botni, í øllum førum niður til harða grund. Harumframt er eitt bathymetrisk multibeam ekkólodd til botnuppmáting og asdic’ar til fiskileiting/máting.

Havrannsóknarskipið ger nógvar ymiskar kanningar hvørt ár, har ímillum eru yvirlitstrolingar á várið og heysti eftir botnfiski - toski, hýsu og upsa, sum eru tey fiskasløgini sum hava størst handilsligan áhuga her um okkara leiðir. Kanningar verða eisini gjørdar á djúpum vatni eftir m.a. kongafiski og svartkalva. Magnus Heinason er við í fleiri altjóða fiski- og umhvørviskanningum av pelagiskum fiski og umhvørvinum. Kanningar av svartkjafti, sild og makreli verða gjørdar saman við Hollandi, Írlandi, Norra, Íslandi, Russlandi og Danmark. Dáturnar sum koma burturúr hesum kanningum eru samlaðar í Føroyum, í dátugrunninum PGNAPES á Havstovuni.

Leon endaði við at siga, at nýggja havrannsóknarskipið er ein ótrúliga spennandi og avbjóðandi verkætlan, og at tann avbjóðingin sum MEST fekk við at projektera og byggja skipið, er gingin fult og heilt á møti. Teir byggja eitt nútímans skip, við alskyns møguleikum, sum lýkur øll altjóða krøv og sum hevur virðiligar arbeiðsumstøður.